Szkolnictwo i poglądy pedagogiczne w okresie renesansu w Europie zachodniej i w Polsce

Erazm z Rotterdamu 1469-1536- przeciwnik wojen i wszelkiego ucisku. Drwił i wyszydzał wszelkie przesądy i gruboskórność u świeckich i duchowieństwa; był zwolennikiem kształcenia kobiet. Łączył sprawę ogłady towarzyskiej i kultury zewnętrznej  z kulturą umysłu. Uważał, że trzeba starać się obudzić w dzieciach miłość do nauk wyzwolonych i w nich je kształcić. Wielką wagę przywiązywał do wychowania domowego i odpowiedzialności rodziców za edukację potomstwa. Dużą wagę przywiązywał do nauki łacińskiego i greki. Twierdził, że są 3 główne czynniki warunkujące rozwój umysłowy każdego dziecka: natura, ćwiczenia i praktyka.

Tomasz Morus 1478-1535- autor utopii, czyli wizji idealnego państwa, wyrażająca ludzką tęsknotę za życiem szczęśliwym, gdzie państwo zapewniało młodzieży harmonijny wszechstronny rozwój, a dorosłym- oświatę pozaszkolną. Do obowiązków obywatelskich wprawiano dzieci, młodzież przez odpowiednią organizację życia społecznego i w obowiązkowej dla wszystkich szkole, w której nauczycielami mieli być kapłani.

Jan Ludwik Vives- zwracał uwagę na metody nauczania i praktyczną wartość kształcenia. Krytykował scholastykę i tradycyjne studia w imię odrodzenia kultury i języków klasycznych, pisał podręczniki, zajmował się zakresem kształcenia i programami nauczania. Uważał, że celem nauczania powinno być moralne doskonalenie ludzkości, a więc nauczanie w szkole powinno mieć charakter zarazem kształcący i wychowujący, odbywać się w szkołach prowadzonych przez mądrych, szlachetnych, odpowiedzialnych nauczycieli, traktujących swój zawód jako powołanie, godziwie wynagradzanych z funduszów publicznych, szanowanych przez uczniów i przez rodziców. Postulował, aby szkoły pod nadzorem urzędników państwowych, były w każdym mieście w miejscach zdrowych, w pobliżu domów rodzinnych uczniów, tak aby możliwa była współpraca szkoły z domem. Vives zalecał dbałość o rozwój fizyczny uczniów, higienę pracy umysłowej, wypoczynek na świeżym powietrzu, ograniczenie kar cielesnych; potępiał przymus. Uważał, że postępowanie z dziećmi, metody nauczania i wychowania należy dostosowywać doich natury i możliwości, poznawanych dzięki obserwacji wychowanków. Nauczyciele powinni okresowo zbierać się aby oceniać uczniów, omawiać ich zdolności i postępy. Program kształcenia oprócz łaciny i greki powinien obejmować nauki rzeczowe( matematyczne i przyrodnicze w oparciu o obserwacje a nie z tekstów literackich), medycynę, filozofię, prawo i historię a także język ojczysty uczniów. Radził nauczać języków przez rozmowę, odciążyć od nadmiaru przepisów gramatycznych, zwracać na użytek praktyczny wiedzy matematycznej, jej zastosowanie dla techniki i jako odbudowy nauk przyrodniczych. Wiedzę przyrodniczą uczeń powinien zdobywać przez obserwację przyrody a nie z książek, poznawać świat zwierzęcy i roślinny, rolnictwo. Nauczanie powinno być prowadzone w sposób przemyślany, metodą indukcyjną, ponieważ do wiedzy dochodzi się przez poznanie zmysłowe i doświadczenie uogólnione przez umysł. Należy rozwijać zdolności rozumowania i pamięć dzieci, al. Nie opierać się na metodach pamięciowych. Należy starannie stopniować trudności, stosować się do pojętności uczniów, pobudzać ich zainteresowanie i starać się o koncentrowanie ich uwagi. Z tego wyprowadzał wskazówki dydaktyczne: rozwijanie pamięci przez codzienne ćwiczenia, łączenie w nauczaniu czytania ze słuchaniem i pisaniem itp.